ردپای اکولوژیکی

ردپای اکولوژیکی

ردپای اکولوژیکی ابزاری برای اندازه­گیری تقاضای بشر از اکوسیستم و مقایسه این تقاضا با ظرفیت اکولوژیکی زمین برای بازتولید منابع است. همچنین، به صورت شاخصی برای اندازه­گیری مقدار زمین و مناطق دریایی مورد نیاز برای بازتولید منابعی که توسط مردم مصرف شده و جذب ضایعات ناشی از آن نیز تعریف می­شود. بنابراین، در ردپای اکولوژیکی، و یا به اصطلاح EF، کل فضای مورد نیاز انسان­ها برای برای کشاورزی، تولید چوب، ماهیگیری و غیره با فضای مورد نیاز برای جذب دی­اکسید کربن آزاد شده از سوخت­های فسیلی ترکیب می­گردد .

در محاسبه شاخص ردپای اکولوژیک از ساده­سازی­هایی استفاده شده است. از جمله اینکه این فرضیه مبتنی بر پایدار بودن روش­های فعلی بهره­برداری است. طبقه­بندی ساده­ای از بهره­وری اکولوژیکی در نظر گرفته شده که موجب تمایز بین طبقه­های اکوسیستمی می­شود. و اینکه در محاسبه آن تنها خدمات اساسی طبیعت در نظر گرفته شده و سایر عملکرد طبیعی در آن لحاظ نشده­اند .

 مفهوم ردپاي بوم شناختي بر 3 فرض استوار است:

1- ميزان مصرف، غذا، مسكن، حمل و نقل، كالا و خدمات از سوي جمعيت قابل سنجش است.

2- مقدار مصرف جمعيت، قابل تبديل به زمين هم ارزي است كه براي توليد كالاهـاي مصـرفي، خدمات و حمل و نقل به كار مي­رود.

3- ردپاي بوم شناختي جمعيت برابر است با مقدار زمين مـورد اسـتفاده بـراي توليـد مناسـب كالاهاي مصرف شده توسط جمعيت .

بنا بر 3 فرض بالا، محاسبات برآورد ردپاي اکولوژیکی چنين است كـه ابتـدا مصـرف اقلام عمده (انرژي، غذا، آب و…) از طريق تقسيم كل مصرف بر تعداد جمعيت برآورده مي­شـود. سپس سرانه زمين­هاي تخصيص داده شده جهت توليد هركدام از اين اقلام مصـرفي، مشـخص مي­گردد. در نهایت، مقدار سالانه مصرف كالا و خـدمات از ميانگين كـل سـرانه ردپـاي اکولوژیکی كـل منـاطق اكوسيستم تخصيص داده براي هر فرد، بدست می­آید (رضی، 1394). بنابراین، برای هر یک از کاربری­های اراضی رد پای تولید، ردپای واردات، ردپای صادرات و ردپای مصرف محاسبه شده و مجموع آن­ها برابر با رد پای هر کشور خواهد بود. به طور مثال، رد پای مصرف به صورت زیر محاسبه می­گردد .

رد پای مصرف= ردپای تولید + ردپای واردات – رد پای صادرات یا ضایعات

نزدیک به دو دهه از زمانی که ویلیام ریس و ماتیس وکرناگل[1] مفهوم ردپای اکولوژیک را به عنوان ابزاری برای به تصویر کشیدن اثرات بشر بر روی محیط و منابع طبیعی معرفی کردند، می­گذرد. مفهوم ردپای اکولوژیک، با تأکید بر محدودیت سرمایه­ها و منابع زمینی، به عنوان چارچوبی برای ارزیابی اثرات و برنامه­ریزی پایدار رواج یافت. امروزه، شاخص رد پای اکولوژیکی در بسیاری از کشورهای جهان در سطح ملی و محلی استفاده می­شود. این شاخص روش یکپارچه مصرف منابع طبیعی و جذب ضایعات بوده و به روشنی نشان می­دهد که در کدام ناحیه، بر منابع طبیعی فشار وارد می­شود. براساس روش ابداعی وکرناگل و ریس، محاسبات ردپای اکولوژیکی مراحل اصلی زیر را شامل می­شود:

1- برآورد سرانه مصرف سالانه مواد مصرفی اصلی، براساس مجموع داده­های منطقه­ای و تقسیم مصرف کل به میزان جمعیت

2- برآورد زمین اختصاص داده شده به هر نفر، برای تولید هر مورد مصرفی، از راه تقسیم متوسط مصرف سالانه هر مورد بر متوسط سالانه تولید یا بازده زمین

3- محاسبه متوسط کل ردپای اکولوژیک هر نفر از طریق جمع زدن تمامی مناطق اکوسیستم که به هر نفر اختصاص یافته است

4- بدست آوردن ردپای اکولوژیک برای جمعیت منطقه برنامه­ریزی شده با محاسبه حاصل ضرب متوسط ردپای اکولوژیک هر نفر در اندازه جمعیت.